Dikkat Eksikliği

Size "Dikkat Eksikliği" terimi hakkında bilgi vermekten memnuniyet duyarım.

"Dikkat Eksikliği", genellikle Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu'nun (DEHB) bir bileşeni olarak kullanılan bir terimdir. Daha spesifik olarak, DEHB'nin üç ana belirti grubundan biri olan dikkatsizlik belirtilerini ifade eder. Yani, bir kişide yalnızca "dikkat eksikliği" ön planda ise, bu durum DEHB'nin "Dikkatsizliğin Belirgin Olduğu Tip"ine (eski adıyla DEB) işaret eder.

Dikkat Eksikliği Nedir?

Dikkat eksikliği, kişinin odaklanma, bir göreve veya aktiviteye dikkatini sürdürme, talimatları takip etme ve detaylara dikkat etme becerisinde yaşadığı zorlukları ifade eder. Bu durum, kişinin akademik, mesleki ve sosyal yaşamında önemli sorunlara yol açabilir.

Dikkat Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği belirtileri, genellikle 12 yaşından önce başlar ve farklı ortamlarda (evde, okulda, işte, sosyal ortamlarda) gözlemlenir. Bu belirtiler, kişinin yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan bir şekilde belirgin olmalıdır.

Aşağıdaki belirtilerden en az altısının (17 yaş ve üzeri bireylerde en az beşinin) en az 6 ay süreyle devam etmesi gerekir:

1. Detaylara Dikkat Etmeme veya Dikkatsiz Hatalar Yapma: Okul ödevlerinde, işte veya diğer aktivitelerde detayları gözden kaçırma, dikkatsiz hatalar yapma.
2. Görevlere veya Oyunlara Dikkatini Sürdürmede Zorluk: Uzun süreli dikkat gerektiren görevlerde (örneğin ders çalışma, kitap okuma, rapor yazma) odaklanmada güçlük çekme. Kolayca sıkılma.
3. Direkt Konuşulduğunda Dinlemiyormuş Gibi Görünme: Konuşan kişiye doğrudan bakılsa bile, söylediklerini almıyormuş gibi bir izlenim verme.
4. Talimatları Takip Etmede ve Görevleri Tamamlamada Zorluk: Okul ödevlerini, ev işlerini veya iş yerindeki görevleri tamamlamakta zorlanma. (Bu durum, muhalif davranış veya talimatları anlamama ile ilgili değildir.)
5. Görevleri ve Aktiviteleri Organize Etmede Zorluk: Eşyalarını düzenlemekte, zamanı yönetmekte, birden fazla adımı olan bir görevi planlamakta zorlanma. Masaları, çantaları veya çalışma alanları genellikle dağınıktır.
6. Sürekli Zihinsel Çaba Gerektiren Görevlerden Kaçınma veya Sevimsiz Bulma: Ders çalışma, rapor hazırlama, uzun form doldurma gibi zihinsel çaba gerektiren işlerden hoşlanmama veya bunlardan kaçınma.
7. Gerekli Eşyaları Kaybetme: Okul malzemeleri, kalemler, kitaplar, cüzdan, anahtarlar, cep telefonu, gözlük gibi günlük eşyalarını sık sık kaybetme.
8. Dikkatin Kolayca Dağılması: Alakasız dış uyaranlar (sesler, hareketler) veya iç düşüncelerle (hayallere dalma) dikkatin kolayca dağılması.
9. Günlük Aktivitelerde Unutkan Olma: Randevuları, ödemeleri, günlük işleri veya sorumlulukları unutma.

Dikkat Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?

Dikkat eksikliğinin (DEHB'nin bir bileşeni olarak) nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır, ancak genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık bir etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir:

• Genetik Yatkınlık: Ailede DEHB öyküsü olan bireylerde dikkat eksikliği riski daha yüksektir. Genetik faktörler, beyindeki dikkat ve dürtü kontrolünden sorumlu nörotransmitterlerin (dopamin, norepinefrin) işleyişini etkileyebilir.
• Beyin Yapısı ve İşleyişi: Dikkat, planlama ve dürtü kontrolünden sorumlu beyin bölgelerinde (özellikle prefrontal korteks) ve bu bölgeler arasındaki bağlantılarda farklılıklar bulunabilir.
• Çevresel Faktörler:
  • Hamilelik ve Doğum Komplikasyonları: Hamilelik sırasında annenin sigara, alkol veya madde kullanması, erken doğum, düşük doğum ağırlığı, doğum sırasında oksijen eksikliği gibi durumlar.
  • Erken Çocukluk Dönemi Maruziyetleri: Kurşun gibi çevresel toksinlere veya pestisitlere maruz kalma.
  • Ciddi Kafa Travmaları: Özellikle erken yaşta yaşanan şiddetli kafa travmaları.
• Mizaç: Bazı çocukların doğuştan daha fazla dikkat dağınıklığına veya dürtüselliğe eğilimli bir mizaca sahip olmaları.

Dikkat Eksikliği (DEHB'nin Dikkatsiz Tipi) Tedavisi

Dikkat eksikliği, kronik bir durum olsa da, uygun tedavi ve yönetimle belirtiler kontrol altına alınabilir ve kişinin akademik, mesleki ve sosyal yaşamdaki işlevselliği önemli ölçüde artırılabilir. Tedavi genellikle çok yönlü bir yaklaşım gerektirir:

1. İlaç Tedavisi: Özellikle belirtiler günlük yaşamı ciddi şekilde etkiliyorsa, ilaç tedavisi ilk seçeneklerden biri olabilir. Beyindeki dikkat ve odaklanmayla ilgili nörotransmitterleri düzenleyen ilaçlar kullanılır.

   • Uyarıcı İlaçlar (Stimülanlar): Metilfenidat (Ritalin, Concerta) gibi ilaçlar, beynin dikkat ve odaklanma bölgelerindeki aktiviteyi artırarak dikkatin sürdürülmesine yardımcı olur.
   • Uyarıcı Olmayan İlaçlar: Atomoksetin gibi ilaçlar, farklı bir mekanizma ile çalışır ve uyarıcı ilaçlara yanıt vermeyen veya yan etki yaşayan kişilerde kullanılabilir.
   • İlaç tedavisi mutlaka bir psikiyatrist (çocuk ve ergen psikiyatristi veya yetişkin psikiyatristi) kontrolünde ve düzenli takip altında yapılmalıdır.

2. Psikososyal ve Bilişsel Tedaviler:

   • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Kişinin dikkatini yönetme, organizasyon becerilerini geliştirme, zaman yönetimi stratejileri öğrenme ve erteleme davranışını azaltma üzerine odaklanır. Olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmeye de yardımcı olabilir.
   • Ebeveyn Eğitimi: Çocuklarda dikkat eksikliği varsa, ebeveynlere çocuklarının dikkat sorunlarıyla başa çıkma, akademik başarılarını destekleme ve olumlu davranışları pekiştirme konusunda stratejiler sunulur.
   • Organizasyonel Beceri Eğitimi: Yetişkinlerde, iş ve günlük yaşamdaki organizasyon, planlama ve görev tamamlama becerilerini geliştirmeye yönelik pratik eğitimler.
   • Psikoeğitim: Kişinin ve ailesinin dikkat eksikliği hakkında kapsamlı bilgi edinmesi, hastalığı anlaması ve başa çıkma stratejilerini öğrenmesi.

3. Yaşam Tarzı Düzenlemeleri ve Destekleyici Yaklaşımlar:

   • Yapılandırılmış Ortam: Hem evde hem de okulda/iş yerinde düzenli, dağınıklıktan uzak ve yapılandırılmış bir ortam sağlamak, dikkatin dağılmasını azaltmaya yardımcı olur.
   • Zaman Yönetimi Teknikleri: Ajanda kullanma, hatırlatıcılar kurma, görevleri küçük adımlara bölme gibi yöntemler.
   • Düzenli Uyku: Yeterli ve düzenli uyku almak, dikkat ve konsantrasyonu artırır.
   • Sağlıklı Beslenme ve Düzenli Egzersiz: Genel fiziksel ve zihinsel sağlığı destekler.
   • Ekran Süresinin Sınırlandırılması: Aşırı dijital ekran kullanımı, dikkatin sürdürülmesinde zorluklara neden olabilir.
   • Stres Yönetimi: Stres, dikkat eksikliği belirtilerini kötüleştirebilir. Stresle başa çıkma teknikleri öğrenmek faydalıdır.

Dikkat eksikliği olan bireylerin, özellikle çocukluk döneminde doğru tanı ve tedaviye erişimi, akademik başarılarını, mesleki performanslarını, sosyal ilişkilerini ve genel yaşam kalitelerini büyük ölçüde etkiler. Eğer çocuğunuzda veya kendinizde yukarıdaki belirtileri gözlemliyorsanız, bir çocuk ve ergen psikiyatristine veya yetişkin psikiyatristine başvurmanız önemlidir.